महाराष्ट्र सरकारने गारगाई धरण प्रकल्पास मंजुरी दिली असली तरी, पर्यावरणतज्ज्ञ आणि वन्यजीव संरक्षकांचा विरोध कायम आहे. या प्रकल्पामुळे सुमारे तीन लाखांहून अधिक वृक्ष पाण्याखाली जातील आणि जैवविविधतेवर अपरिवर्तनीय परिणाम होईल, असा इशारा तज्ज्ञांनी दिला आहे.
मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या अध्यक्षतेखालील बैठकीत मुंबईच्या वाढत्या पाणीपुरवठ्याच्या गरजेच्या पार्श्वभूमीवर गारगाई धरण प्रकल्पास मान्यता देण्यात आली. या बैठकीला वनमंत्री गणेश नाईक, वन विभागाचे अतिरिक्त मुख्य सचिव मिलिंद म्हैसकर, पर्यावरण विभागाच्या प्रधान सचिव विनिता सिंघल, मित्र फाउंडेशनचे सीईओ प्रवीण परदेशी, बीएमसी आयुक्त भूषण गगराणी आणि प्रधान मुख्य वनसंरक्षक (वन्यजीव) श्रीनिवास राव उपस्थित होते.
सप्टेंबर २०२४ मध्ये झालेल्या वृत्तानुसार, बीएमसी या प्रकल्पावर आग्रही असली तरी, वन विभागाने तानसा वन्यजीव अभयारण्यातील संभाव्य पर्यावरणीय हानीचे नव्याने सर्वेक्षण करण्याची मागणी केली होती. २०१६ च्या सर्वेक्षणानुसार, या धरणामुळे सुमारे चार लाख झाडे नष्ट होणार होती. त्यामुळे सुधारित प्रकल्प आराखड्यानुसार नवीन सर्वेक्षणाची आवश्यकता असल्याचे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.
पर्यावरणतज्ज्ञ केदार गोरे यांनी गारगाई धरणाच्या विरोधात भूमिका घेतली आहे. त्यांनी सांगितले की, “युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळ असलेल्या तानसा अभयारण्यात ६३७ हेक्टर जंगल नष्ट होणार आहे. यामुळे दुर्मिळ वनस्पती आणि वन्यजीवांच्या अस्तित्वाला धोका निर्माण होईल.”
ते पुढे म्हणाले, “जंगल म्हणजे केवळ झाडे नाहीत, तर संपूर्ण परिसंस्था आहे. येथे औषधी वनस्पती, झुडुपे, वेली आणि गवताचा समावेश आहे. या जैविक वारशाचा संपूर्ण नाश होणार आहे.”
सर्वोच्च न्यायालयाच्या निकषानुसार, एका झाडाची वार्षिक आर्थिक किंमत ७४,५०० रुपये आहे. जर ४,००,००० झाडे ५० वर्षांहून जुनी असतील, तर त्यांची आर्थिक किंमत तब्बल १,४९० अब्ज रुपये इतकी होईल. “ही हानी मानवाच्या जिवासारखीच महत्त्वाची आहे, कारण अशा जंगलाची पुनर्रचना होण्यासाठी शंभराहून अधिक वर्षे लागतात,” असे गोरे यांनी स्पष्ट केले.
पर्यावरणतज्ज्ञ देबी गोएंका यांनी मुंबईच्या पाणीपुरवठ्याचा पर्याय म्हणून सिंगापूरच्या धर्तीवर सांडपाणी पुनर्वापर धोरण राबवण्याचा सल्ला दिला आहे. “यामुळे शहराच्या पाणीपुरवठ्यात किमान ९% वाढ होऊ शकते. शिवाय, जंगले पाऊस खेचण्यास मदत करतात. त्यामुळे धरणे बांधल्यास पावसाच्या अनिश्चिततेमुळे ती कोरडी पडण्याचा धोका आहे.”
एनजीओ वनशक्तीचे स्टॅलिन डी यांनी सरकारच्या धोरणांवर टीका करत म्हटले, “जंगले आणि वन्यजीवांचे संवर्धन करण्याऐवजी मोठ्या प्रमाणावर जंगलतोड करून निसर्गाचा ऱ्हास सुरू आहे. सरकारने पर्यायांचा गांभीर्याने विचार करायला हवा.”
गारगाई धरण प्रकल्पामुळे तानसा वन्यजीव अभयारण्याच्या परिसंस्थेवर मोठा परिणाम होईल. येथे बिबटे, जंगली मांजरी, गंजलेले ठिपके असलेली जगातील सर्वात छोटी मांजर, पट्टेदार तरस, भारतीय डुक्कर यांसारखे वन्यजीव आढळतात. हा जैवविविधतेचा महत्त्वाचा कॉरिडॉर नष्ट होण्याची भीती पर्यावरणतज्ज्ञांनी व्यक्त केली आहे.
तज्ज्ञांच्या मते, बीएमसीने नव्या पाणीपुरवठा प्रकल्पांची अंमलबजावणी करताना पर्यावरणीय संतुलनाचा विचार करणे आवश्यक आहे. “बांधकाम व्यावसायिकांच्या फायद्यासाठी निसर्गाचा विध्वंस टाळला पाहिजे. मुंबईसाठी दीर्घकालीन आणि शाश्वत उपाय शोधणे अत्यंत गरजेचे आहे. अन्यथा, हवामान बदलाच्या संकटाला आपणच आमंत्रण देत आहोत,” असा इशारा पर्यावरण अभ्यासकांनी दिला आहे.
Leave a Reply