मुंबई महानगरपालिका (BMC) आणि ह्यूमन सोसायटी इंटरनॅशनल/इंडिया (HSI/India) यांच्या संयुक्त सर्वेक्षणात मुंबईतील भटक्या कुत्र्यांची संख्या मागील दहा वर्षांत लक्षणीयरीत्या घटल्याचे स्पष्ट झाले आहे. २०१४ साली ही संख्या अंदाजे ९५,१७२ होती, जी २०२४ मध्ये कमी होऊन ९०,७५७ वर आली आहे – म्हणजेच तब्बल ४,४१५ कुत्र्यांची घट झाली आहे. या सर्वेक्षणाचा मुख्य उद्देश म्हणजे प्राणी जन्म नियंत्रण (Animal Birth Control – ABC) कार्यक्रमांचा प्रभाव तपासणे आणि भटक्या प्राण्यांचे व्यवस्थापन अधिक परिणामकारकपणे करण्यासाठी पुढील धोरणे निश्चित करणे हा होता. या सर्वेक्षणात कुत्र्यांची घनता, प्रजनन स्थिती, स्थलांतर, व सामाजिक घटकांचा सखोल अभ्यास करण्यात आला.
२०१४ च्या तुलनेत रस्त्यांवर प्रति किलोमीटर कुत्र्यांची सरासरी घनता १०.५४ वरून ८.०१ इतकी घसरली आहे. यासाठी शहरातील ९३० किमी लांबीच्या रस्त्यांचे निरीक्षण करण्यात आले. विशेषतः झोपडपट्टी भागांत प्रति चौरस किलोमीटर क्षेत्रात २२४ कुत्रे नोंदवली गेली असून, यामध्ये २७.४% ची घट झालेली आहे.
जरी एकूण आकडेवारीनुसार कुत्र्यांची संख्या कमी झाली असली, तरी काही वॉर्डांमध्ये उलट वाढ नोंदवली गेली आहे:
• ई वॉर्ड (भायखळा): २०१४ मध्ये ९३ कुत्रे/किमी, २०२४ मध्ये ११३.५ कुत्रे/किमी
• एन वॉर्ड (घाटकोपर): २३७.५ वरून २७५.५
• आर-दक्षिण (कांदिवली) आणि टी वॉर्ड (मुलुंड) येथेही घनतेत वाढ
• डी वॉर्ड मध्ये मात्र घनता स्थिर राहिली आहे.
अहवालानुसार, एकूण नसबंदी दर ६२.९% इतका असून, त्यापैकी मादी कुत्र्यांची नसबंदी ६१.७% आहे. स्तनपान करणाऱ्या मादींचे प्रमाण ७.१% पर्यंत कमी झालेले असले, तरी पिल्लांचे प्रमाण ४.३% पर्यंत वाढले आहे. स्थलांतर, अन्नाचा मनुष्यस्रोत, तसेच काही भागांत नसबंदीचे अपयश हे यामागील मुख्य कारणे असल्याचे नमूद करण्यात आले आहे.
मुंबई महापालिकेच्या पशुवैद्यकीय आरोग्य विभागाचे महाव्यवस्थापक डॉ. कलीमपाशा पठाण यांनी सांगितले की, “अशा प्रकारच्या सर्वेक्षणांमुळे प्राणी संवर्धन धोरण अधिक स्पष्ट होते. कोणत्या भागांमध्ये अधिक लक्ष देणे गरजेचे आहे हे ठरवण्यात मदत मिळते.”
सर्वेक्षणानुसार, मुंबईतील ABC कार्यक्रम काही प्रमाणात यशस्वी ठरले आहेत. मात्र, विशिष्ट वॉर्डांमध्ये वाढ होत असल्यामुळे त्या भागांवर विशेष लक्ष देणे आवश्यक आहे. स्थलांतरित कुत्र्यांची हालचाल, नागरिकांचा सहभाग आणि रस्त्यांवरील अन्नपुरवठ्यावर नियंत्रण यामुळे भटक्या कुत्र्यांचे व्यवस्थापन अधिक प्रभावी होऊ शकते. शहराच्या लोकसंख्येच्या घनतेच्या पार्श्वभूमीवर, मुंबईसारख्या महानगरात भटक्या प्राण्यांच्या व्यवस्थापनासाठी हा अहवाल अत्यंत उपयुक्त ठरतो, अशी भावना तज्ज्ञांकडून व्यक्त होत आहे.
Leave a Reply